Çinli bilim insanları, evreni gözlemlemek için ıstakoz gözünü taklit ediyor

Uzak evreni gözlemleyen bilim adamları bazen dünyadaki çeşitli canlılardan ilham alıyor. Çinli bilim insanları tarafından geliştirilen ve piyasaya sürülen ıstakoz gözü teleskopu en son örneğini oluşturuyor.

Çin Bilimler Akademisi’nin (NAOC) Ulusal Astronomik Gözlemevleri, yakın zamanda, ıstakoz gözü teleskopu veya Lobster Eye Astronomi için Görüntüleyici (LEIA) tarafından yakalanan dünyanın ilk geniş alanlı gökyüzü X-ışını haritaları grubunu ortaya çıkardı.

Temmuz ayı sonlarında uzaya fırlatılan LEIA, NAOC’ye göre dünyada türünün ilk örneği olan geniş alanlı bir X-ışını görüntüleme teleskopu. “Istakoz gözü” ile insanların evrendeki gizemli geçici olayları verimli bir şekilde gözlemleyebilmeleri bekleniyor.

LEIA’nın en özel özelliği, tümü Çin tarafından geliştirilen 36 mikro gözenekli ıstakoz göz gözlüğü ve 4 büyük dizi CMOS sensörüne sahip olması. Biyologlar, ıstakozun gözünün diğer hayvanlardan farklı olduğunu erken keşfetti. Istakoz gözleri, aynı küresel merkeze işaret eden çok sayıda küçük kare tüpten oluşuyor. Bu yapı, her yönden gelen ışığın tüplere yansımasına ve ıstakoza geniş bir görüş alanı sağlayan retina üzerinde birleşmesine izin veriyor.
 
İlk kez ABD’de denendi

1979’da Amerikalı bir bilim insanı, uzayda X-ışınlarını tespit etmek için bir teleskop oluşturmak için ıstakoz gözünün simüle edilmesini önerdi. Ancak bu fikir, mikro işleme teknolojisi bunu mümkün kılmak için yeterince gelişene kadar uzun bir süre gerçekleştirilemedi. Araştırmacılar, daha sonra bir saç kalınlığında küçük kare deliklerle kaplı ıstakoz göz gözlükleri geliştirdi.

NAOC’nin X-ray Görüntüleme Laboratuvarı, 2010 yılında ıstakoz gözü X-ray görüntüleme teknolojisi üzerine araştırma ve geliştirme çalışmalarına başladı ve sonunda bir atılım gerçekleştirdi. Yeni piyasaya sürülen LEIA, yalnızca merakla beklenen ıstakoz göz gözlüklerine sahip olmakla kalmıyor, aynı zamanda yüksek spektral çözünürlüklerde işlem yapabilen CMOS sensörlerinin kurulumunda da öncülük ediyor.

NAOC görevlisi Ling Zhixing, “CMOS sensörlerinin uzayda X-ışını astronomik gözlemlerine uygulanmasını ilk kez gerçekleştirdik. Bu, X-ışını astronomi algılama teknolojisinde önemli bir yeniliktir” dedi.

Geniş açılı görüş sağlıyor

LEIA projesinden sorumlu Ling, ıstakoz gözü teleskopunun en büyük avantajı geniş açılı görüşüne sahip olduğunu söyledi. Ling’e göre, önceki X-ışını teleskopları, Dünya’dan bakıldığında kabaca Ay'ın boyutunda bir görüş alanına sahipken, bu ıstakoz göz teleskopu, yaklaşık 1.000 Ay büyüklüğünde bir göksel bölgeyi kapsayabiliyor.

Ling, “Gelecekteki Einstein Probe uydusuna bu türden on iki teleskop kurulacak ve görüş alanları yaklaşık 10 bin Ay kadar büyük olabilir” diyor. Ling’in de belirttiği gibi, yeni fırlatılan LEIA, 2023’ün sonunda fırlatılması beklenen Einstein Probe uydusu için deneysel bir modül. Ardından yeni uyduya toplam 12 modül monte edilecek.

Program, Avrupa Uzay Ajansı ve Almanya’daki Max Planck Dünya Dışı Fizik Enstitüs’nün de katılımıyla dünya çapında büyük ilgi gördü. Leicester Üniversitesi Fizik ve Astronomi Okulu Astrofizik Başkanı Paul O'Brien, “Bu teknoloji X-ışını gökyüzünün izlenmesinde devrim yaratacak ve test modülü Einstein Probe misyonunun güçlü bilim potansiyelini gösteriyor” dedi.

Zhang Chen, "On yıldan fazla süren zorlu çabalardan sonra nihayet ıstakoz gözü teleskopunun gözlem sonuçlarını elde etmeyi başardık ve bu tür gelişmiş ekipmanları dünyanın astronomik araştırmalarına katkıda bulunabildiğimiz için hepimiz çok gururluyuz" dedi. Einstein Probe programının Baş Araştırmacı asistanı. Zhang’a göre Einstein Sondası, evrendeki yüksek enerjili geçici nesneleri izlemek için sistematik gökyüzü araştırmaları yapacak. Görevin, gizlenmiş kara delikleri keşfetmesi ve evrendeki kara deliklerin dağılımını haritalandırması ve onların oluşumlarını ve evrimini incelememize yardımcı olması bekleniyor.

Einstein Sondası ayrıca yerçekimi dalgası olaylarından X-ışını sinyallerini aramak ve bunları tam olarak belirlemek için kullanılacak. Ayrıca, nötron yıldızları, beyaz cüceler, süpernovalar, erken kozmik gama patlamaları ve diğer nesne ve fenomenlerin gözlemlenmesinde kullanılacak.